مسجد جامع سمنان:از شمار کهن ترین آثار به جا مانده از دوران پر شکوه اسلامی است که نشانگر مدنیت و رشدو نبوغ هنری معماری این خطه می باشد. بنای این مسجد تک ایوانی است. طبق متون تاریخی زمان ساخت این مسجد به قرن سوم هجری قمری برمی گردد و درخیابان امام (ره) واقع شده است.  

مسجد امام سمنان: یکی از یادمان های عصر قاجار است. مسجد امام یا مسجد سلطانی نمونه کامل مسجد چهار ایوانی و معرف معماری عصر قاجار است. این مسجد در سال 1242 هجری قمری توسط حاج سید حسن از علمای بزرگ شهر سمنان و در دوره فتحعلی شاه قاجار ساخته شده. در منابع آمده است که هزینه ساخت مسجد امام از مصادره اموال ذوالفقارخان، حاکم جبار وقت سمنان تامین شده است که این بنا درخیابان امام (ره) واقع شده است.

مسجد تاریخچه: مجموعه بنای خدایخانه یا تاریخانه در حدود سال 300 هجری قمری بنا گردیده است. این مسجد نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون نخستین اسلامی به شمار می رود. شیوه معماری این مسجد ماخوذ از معماری دوره ساسانی است. ساختمان مسجد تاریخانه، شامل یک صحن یا حیاط مرکزی است که اطراف آن را رواق های سرپوشیده احاطه کرده است. شبستان این مسجد بر روی هجده ستون مدور استوار شده است. این ستون ها دارای یک متر و نیم قطر هستند طبق کتیبه کوفی مسجد، مناره کنونی این مسجد دارای 25 متر ارتفاع است، به همت بختیار بن محمد در قرن پنجم هجری قمری ساخته شده است. این مسجد که در طی قرون متمادی، بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته، پس از مسجد جامع فهرج، یکی از کهن ترین مساجد ایران محسوب می شود. بنای مذکور دردامغان، خیابان ایستگاه واقع شده است.

برج کاشانه و مسجد جامع بسطام:یکی دیگر از زیبایی های معماری مجموعه تاریخی بسطام، بنایی معروف به برج کاشانه در ضلع جنوب شرقی مسجد جامع بسطام است. برج کاشانه با ارتفاع 20 متر از خارج دارای 30 ترک و از داخل ده ضلعی است. ساختمان این برج آجری است و در اصل گنبدی مخروطی داشته که زیر آن با کاشی فیروزه ای تزیین شده است. در بخشی از آن نیز کتیبه ای قرار دارد که معماری آن را محمد بن حسین بن ابی طالب دامغانی و ایجاد آن را حدود سال 700 هجری قمری ذکر کرده اند. مسجد جامع بسطام نیز که در زمان حکومت غازان خان ( در فاصله سال های 700 تا 706 هجری قمری) بنا شده در ضلع شمالی این برج قرار دارد. میانسرای این مسجد مستطیل شکل و دارای ابعاد 17 × 18،5 متر می باشد. 

مسجد جامع دامغان: در مرکز شهر و در بافت قدیم شهر ضلع جنوبی و در منتهی الیه شرقی بازار قرار گرفته است. این مسجد دارای ایوان رفیع مناره سلجوقی شبستان و زیر زمین زیبا می باشد. درب ورودی اصلی این مسجد از سمت بازار و از محل قیصریه منشعب شده که پس از عبور از دالان و عبور از مقابل مدخل ورودی منار سلجوقی به حیاط وارد شده و زیبایی این مسجد با مشاهده منار سلجوقی که بر حیاط سایه دارد کامل می گردد.بنا در دامغان، خیابان ایستگاه واقع شده است.  

دریافت كد گالری عكس در وب

 مسجد جمعه اردبيل 
 اين بنا در شمال شرقي شهر ، بين محله هاي پيرشمس الدين و عبدالله شاه بر روي تپه مرتفعي واقع گرديده و يكي از قديمي ترين مساجد شمال غربي ايران است. با توجه به حفاريهاي باستان شناسي كه در محوطه اطراف اين مسجد صورت گرفته بقاياي شبستان هاي ستوندار در بخش شرقي و شمالي و هم چنين آثاري از كتيبه هاي متعلق به قرن سوم و چهارم ه.ق. كشف گرديده است . اصل بناي كنوني مسجد در دوره سلجوقيان بر روي بقاياي كهن تري ساخته شده كه درنتيجه حمله مغول حدود سال 620 هجري ويران و درحدود سال 650 هجري مجدداً باز سازي گشته است در اين بازسازي ،گنبد به طور كامل بازسازي شده و تزيينات مختلف گچبري و نقاشي در شبستان ومحراب آن انجام گرديده است . بناي فعلي مسجد به ابعاد خارجي 85/18 ×45/36 متر از گنبد خانه اي ويران و ايواني كه در دوره هاي بعد به شبستان ستونداري تبديل شده ، تشكيل مي شود همچنين در 5/16 متري مسجد ، بقاياي مناره اي از دوره سلجوقي برجاي مانده است . اين فضا توسط سه كنج ها وترنبه ها به هشت ضلعي و سپس شانزده ضلعي تبديل گرديده وگنبد بر روي آن قرار گرفته است . بقاياي ساقه گنبد نشان مي دهد که اين بخش داراي ترك هاي متعدد منشوري زيبا قطار بندي و تزيينات كاشي معرق بوده كه تنها بخش اندكي از آن باقي مانده است. ديواره هاي داخلي گنبد خانه با اندود گچ و نقوش ترنج و گل و بوته قابل مقايسه با تزيينات گنبد سلطانيه تزيين يافته و درضلع جنوبي آن ، محراب بلند و زيبايي از دوره ايلخاني باگچبري ها ومقرنس كاري هاي جالب و در زير آن آثاري از محراب كوچكتر دوره سلجوقي مشهود است . درب ورودي مسجد به تاريخ 742 ه.ق. داراي گره هاي هندسي ، گل ميخ هاي آهني وكتيبه اي حاوي دوبيت شعر به خط نسخ است چنين به نظر مي رسد كه درب مزبور ، از جاي ديگر به اين مسجد منتقل شده است . در حدود 5/16 متري مسجد ، بقاياي مناره اي از دوره سلجوقي به ارتفاع هشت و قطر پنج متر باقي مانده كه به هنگام آباداني مسجد در كنار آن قرار داشته آجر چيني بخشي از سطح مناره به صورت خفته راسته است كه تا حدودي به آن حالت تزييني بخشيده است بر بدنه مناره دوسنگ نبشته به تاريخ هاي 878 و879 ه.ق نصب شده كه مربوط به اوزون حسن حكمران آق قويونلو است و ارتباطي با بناي مسجد و ناره ندارد و حتمالاً از جاي ديگري آورده و ر روي منار نصب شده است اين بنا به شماره 248 به ثبت تاريخي رسيده است .
مسجد میرزا علی اکبر مجتهد 
 مسجد مجهز و مجلل میرزا علی اکبر در مرکز اردبیل نزدیک بازار واقع شده و دارای دو در است . از جاذبه های این بنا ، دو منبر است که یکی مشبک چوبی و دیگری به صورت صندلی بازودار و چرخدار است .
مسجد اعظم اردبیل 
 این مسجد تا اندازه ای نوساز ، با سبک نو و در ابعاد قابل توجه که از گنبد الله الله شیخ صفی تقلید شده ، ساخته شده است . مؤذنه مسجد در زمان قاجاریه و به سبک آن دوره ساخته شد ولی در سال های اخیر دوباره بازآفرینی شده است .
 
مسجد جامع نمين 
 معتمدين و پيرمردان در مورد بناي مسجد جامع نقل مي کنند باني مسجد شاهزاده عصمت خانم طاهرميرزا بن اسکندر ميرزا بن عباس ميرزا نايب السلطنه فتحعلي شاه قاجار است . در محل فعلي مسجد ، مسجدي کهنه وجود داشته به دستور شاهزاده خانم مسجد کهنه تخريب نموده و بر روي پي آن مسجد فعلي را ساخته اند . ازاره بنا سنگي و بدنه آجري با ملات ماسه آهک مي باشد . سقف آن در اصل تيرپوش بوده در سالهاي گذشته شيرواني بر روي آن احداث شده است . سقف تيرپوش بنا بر روي هشت ستون چوبي با پايه هاي سنگي قرار گرفته است . مسجد جامع داراي پنجره هاي مشبک چوبي و سرستونهاي چوبي زيبايي است که جنس آن راش کوهي است . همچنين بنا داراي مناري با آجر چيني زيبا و چسبيده به آن مي باشد .
مسجد حسينيه ميرزاده خانم اردبيل 
 اين مسجد در نزديکي ميدان قيام در داخل کوچه ميرزاده خانم در پنجاه متري خيابان جمهوري اسلامي واقع شده ، شامل يک باب مسجد بزرگ ، يک باب سالن فاطميه و شبستان مي باشد که بقعه شريف سيده خانم بنام ميرزاده خانم با ابعاد حدود 3×3 متر با سقف آينه کاري و ديوار و کف مرمريت در قسمت غربي مسجد جاي گرفته ، داراي ضريح فلزي با روکش استيلي مي باشد . آرامگاه او مورد توجه و زيارت اکثر اهالي محل و در بعضي موارد مورد توجه مردم ساير محلات نيز مي باشد .
سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) مسجد سليمان اردبيل 
 سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) درکنار خيابان شيخ صفي و در جنب مجموعه تاريخي شيخ صفي الدين در کنج جنوبي غربي مسجد قرار دارد که از ساليان قديم مورد توجه مردم مسلمان منطقه مي باشد . ساختمان مسجد در سال 74 تخريب شد که در مدت پنج سال با کيفيت بسيار بالايي با زيربناي 550 متر مربع با يک گنبد و دو مناره بسيار جالب ساخته شده است. این سقاخانه داراي مسجد ، زير زمين براي برگزاري مراسم خانمها و شبستان مي باشد که اکثر قسمتهاي بيروني و داخلي ساختمان از کاشي سنتي خشتي و معرق و سنگ کار شده است .
مسجد جنت سرا
اين بنا در ضلع شمالي صحن اصلي بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي واقع است و از ساخته هاي شاه طهماسب اول به شمار مي آيد. درخصوص عملكرد واقعي بنا اطلاع دقيقي در دسترس نيست و به نظر مي رسد كه براي مراسم صوفيانه استفاده مي شده است . نماي اصلي ايوان ، با كاشيكاري زيبا و كتيبه هاي قرآني تزيين وجلوي آن به پنجره بزرگ مشبك گره چيني از جنس فلز مسدود شده است. بر روي ديوار شمالي داخل بنا ، طاق نماي بزرگ پنج ضلعي ايوان مانندي وجود دارد كه بالكن كوچكي در بالاي آن ساخته اند واز طريق پلكان كوتاهي واقع در عقب طاقنما بدان مي توان رسيد. به نظر مي رسد كه از الحاقات دوره بعدي باشد در ديوارهاي شمال وغرب بنا نيز درهايي تعبيه شده كه به اتاقهاي مجاور راه دارد جرز هاي عظيم اين مسجد ، با ترفندهاي مختلفي ، سبك وتو خالي ساخته شده است.
مسجد کلخوران
اين مسجد بر روي ستونهاي ساده اي قرار دارد. نماي بيروني بنا با طاق نماهاي آجري وپنجره هاي مشبك و تزيينات آجري نماسازي شده است. اين مسجد در كلخوران ، سه كيلومتري اردبيل واقع گرديده است. پوشش رودي مسجد داراي طاق نماهاي كم عرض و مرتفع با نيم ستون هاي آجري بوده و بناي مسجد متعلق به دوره قاجار است.

سایر مساجد 
 مسجد حاج فخر در اردبیل ، مسجد جامع و مسجد نو در روستای خمس خلخال و مسجد جنت سرا در مشگین شهر از دیگر مساجد تاریخی استان اردبیل هستند .

دریافت كد گالری عكس در وب